Trương Vĩnh Ký - ông tổ nghề “nhân bổn” gà chợ Lách

Nhiều tài liệu xưa đã xác định vùng Cái Mơn thuộc Chợ Lách, Bến Tre là cái nôi của nghệ thuật nuôi gà đá của khu vực Nam bộ. Từ hơn 150 năm nay, các thế hệ nghệ nhân nuôi gà đá cứ âm thầm truyền bí kíp cho con cháu như một thứ tài sản thừa kế vô giá. Nhờ bí kíp ấy, nhiều người thoát được cơn bĩ cực, thậm chí trở thành đại phú hộ.

• Giang hồ miệt vườn ở Bình Dương

 

Trương Vĩnh Ký - ông tổ nghề “nhân bổn”

Cái Mơn cũng là nơi xuất xứ của nhiều giống cây trái, hoa kiểng lai tạo, cấy ghép đã thành danh trên thương trường nông nghiệp từ hàng trăm năm nay. Những bậc trưởng thượng ở địa phương gọi chung cái nghề lai tạo, cấy ghép, nhân giống cây và gà nòi là “nghề nhân bổn”. Họ cũng khẳng định, ông tổ của nghề nhân bổn là Sĩ Tải tiên sinh Trương Vĩnh Ký.

Quê hương của học giả Trương Vĩnh Ký - chủ bút tờ báo quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam “Gia Định Báo” thuộc thôn Cái Mơn, xã Vĩnh Thạnh, huyện Tân Minh, tỉnh Vĩnh Long, nay thuộc tỉnh Bến Tre. Ông sinh ngày 6-12-1837 (Minh Mạng thứ 37) và có tên cúng cơm là Trương Chánh Ký. Cha là lãnh binh triều Nguyễn.

Một góc lò gà của một "sư kê" thuộc xã Vĩnh Hòa.

Năm ông được 8 tuổi, người cha qua đời, một tu sỹ đạo Công giáo là người chịu ơn cha ông đã đưa ông nhập đạo để được học chữ Quốc ngữ. Nhờ thông minh, học giỏi, năm 1851, ông được gửi đi du học ở trường đạo Dulalma ở Polou Penang (Malaysia). Năm 1858 nghe tin mẹ qua đời, ông bỏ dở việc học hành trở về Cái Mơn chịu tang mẹ và cư ngụ ở đó suốt 4 năm.

Thời gian này, ông đã đem kiến thức nông học, cụ thể là phương pháp cấy ghép, lai tạo giống cây ở Malaysia truyền cho nông dân địa phương. Ông cũng đem về địa phương giống gà to xác Malay lai tạo với giống gà ta lai (gà chạ lai gà tre) của xứ Cái Mơn để cho ra giống gà mới.

Giống gà Malay trụi lông, đầu to, mắt lồi, to xác, chân đen, cẳng vuông, thịt đen. Mỗi khi xáp trận, giống gà này đá như điên nhưng không có miếng. Sức nó dai và lỳ đòn đến nỗi 2 con đá nhau suốt 4 ngày liền, ngày đá đêm nghỉ, sáng đá tiếp cho đến khi cả 2 con không đứng dậy nổi nằm nhẹp mà vẫn cựa quậy đôi chân về phía đối phương. Thế là người ta cho phối giống gà này với giống gà chạ - tre. Giống gà mới ra đời gọi là gà nòi.

Giống gà chạ - tre có thế đá đẹp nhưng nhỏ con, mau xuống sức. Giống gà Malay to con, dai sức nhưng “yếu võ”. Hai loại gà lai ghép với nhau đã cho ra đời giống gà dai sức, “võ nghệ cao cường” được dân chơi thuở đó đánh giá là “kỳ kê”, “hùng kê”.

Ông còn hướng dẫn cho người dân cách tạo “bổn bang” (khai sinh, gia phả) cho gà để tránh việc lai tạo trùng huyết thống.

Điều này có thể đúng, bởi Trương Vĩnh Ký còn là “ông tổ” của chiếc áo bà ba, khăn rằn quấn cổ - trang phục tiêu biểu của đồng bằng sông Cửu Long xuất xứ từ Cái Mơn - cách điệu từ loại trang phục của người Bà Ba (Một tộc người có hai dòng máu Trung Hoa và Mã Lai) cư trú ở  Polou Penang. Điều này được nhà văn Sơn Nam xác tín trong quyển “Văn minh miệt vườn”.

Điều lạ là, người dân xứ khác đến Cái Mơn mua gà đem về nhân giống, nuôi dưỡng, luyện, vỗ nhưng hầu hết gà đều không “giỏi võ nghệ” bằng gà được nuôi tại chính xứ Cái Mơn. Một nghệ nhân luyện gà có 82 tuổi đời, 70 tuổi nghề, cư ngụ ấp Vĩnh Bắc, Vĩnh Thành, Chợ Lách - cười khà khà: “Mang dòng máu anh hùng, chưa chắc là anh hùng. Để có được những võ sỹ gà chất lượng, nghệ nhân nuôi gà còn phải biết cách dưỡng kê và luyện kê theo một “bí kíp võ công”.

Hầu hết những nghệ nhân nuôi gà đá nổi tiếng ở xứ Cái Mơn này đều được các thế hệ cha ông truyền thụ một pho kê kinh, hướng dẫn tỉ mỉ phương pháp dưỡng kê, luyện kê”.

Một góc lò gà tỷ phú ở Vĩnh Thành.

Pho bí kíp tưởng chừng thất truyền

Một nghệ nhân tên Đ. cư ngụ ở ấp Hòa Lộc, không muốn nêu nhân thân, cho biết: “Nghệ nhân dưỡng kê, luyện kê ở xứ Cái Mơn gọi đó là “Phạm Công kê kinh”. Không ai biết ông Phạm Công là ai. Có người đoán Phạm Công là đức ông Lê Văn Duyệt. Đức ông bị triều đình nhà Nguyễn liệt vào tội phản nghịch, tru di nên người dân phải gọi tránh né là Phạm Công.

http://www.choi79.com/

Hiện nay có nhiều dị bản hoặc bị mất rất nhiều đoạn quan trọng. Riêng tôi vẫn còn giữ được 2 bản nguyên gốc. 1 bản chép bằng chữ Nôm, 1 bản chép bằng chữ Quốc ngữ. Bản chữ Nôm là thủ bút của cố sơ tôi. Còn bản chép bằng chữ Quốc ngữ là thủ bút của ông nội tôi”.

http://138asia.com/

Nội ông Đ. là một nghệ nhân luyện gà nổi tiếng thời kỳ cuối của chế độ thuộc Pháp ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Thuở đó, nội ông Đ., ông Ba Chắc và Tư Lãm (Nguyễn Phụng Lãm) được giới thượng lưu miền Tây gọi là “Tam hùng đầu kê lục tỉnh” hoặc “Tam đại sư kê”. Trong các cuộc thi đấu hội chợ gà của chính quyền thực dân, suốt nhiều năm, 3 ông đều lãnh giải “trạng nguyên đầu kê” nhờ sở hữu những chú gà “vô địch”.

Trên nhiều nẻo đường ở Bến Tre có xuất hiện nuôi gà đá.

Do thời cuộc, cha ông Đ. không nuôi gà đá. Thời trẻ, ông Đ. cũng không quan tâm đến nghề nuôi gà đá.

Năm 1990, sau khi thất bại chuyện làm ăn ở TP Hồ Chí Minh, ông Đ. trắng tay nên trở về quê Chợ Lách “ẩn cư”. Trong một lần dọn dẹp bàn thờ gia tiên, ông Đ. đem quyển “kê kinh Phạm Công ra lau chùi, tiện thể đọc vài trang.

Phát hiện nhiều điều hay trong quyển “Phạm Công kê kinh”, ông Đ. nuôi thử vài con gà để mua vui. Không ngờ, gà của ông không có đối thủ ở xóm. Chỉ sau vài trận thắng bằng những đòn tuyệt đẹp, tiếng lành đồn xa, giới “rước gà” tìm đến đề nghị bán với giá vài triệu. Thế là ông Đ. trở thành tỷ phú nuôi gà đá sau 2 năm phát hiện quyển “Phạm Công kê kinh” của tiền nhân.

http://tylemacao.com/

Hiện nay, lúc nào trong trang trại của ông cũng có hơn 70 con gà chiến. Trong đó có khoảng 20 con không dưới giá 20 triệu. Số còn lại có giá từ 2 triệu đến 15 triệu/ con. Hầu hết đều đã được các tay “rước gà” đặt tiền cọc, thuê “luyện” thêm một thời gian.

Còn nghệ nhân T. “lửa” - một đại ca giang hồ cũ ở Mỹ Tho trước năm 1975, đang ẩn cư dưỡng già ở tuổi 82 với người vợ thứ 8 tại ấp Vĩnh Bắc - khẳng định: “Cha tôi là đại gia ở Chợ Lách thời Pháp. Ông rất mê nuôi gà đá nhưng chỉ nuôi để chơi chứ không bán. Hồi ông qua đời, tôi lục tìm trong thư phòng của ông thì thấy có quyển sổ chép tay ghi là: “Kê kinh diễn nghĩa tự”. Chép lại từ tờ báo Nông Cổ Mín Đàm. Tác giả bài báo là Giao Hòa Lão Nhiêu Nguyễn Phụng Lãm. Ông Nguyễn Phụng Lãm là người gốc Chợ Lách, sau về sinh sống ở làng Giao Hòa thuộc Châu Thành, Bến Tre.